Marcelina Rościszewska
To wybitny pedagog, organizatorka życia społeczno-kulturalnego i oświatowego, działaczka niepodległościowa końca XIX i pierwszej połowy XX wieku, płocczanka z wyboru. Urodzona 9 listopada 1875 roku w Libawie w kurlandzkiej części Inflant (obecnie Łotwa), była jedynym dzieckiem Jana Dąbrowskiego i Leokadii z Landsbergów – uczestników Powstania Styczniowego, zesłanych przez Rosjan do Bobrujska i Woroneża.
Po stracie rodziców edukacją Marceliny zajęli się Landsbergowie, dzięki którym w roku 1891 uzyskała z bardzo dobrym wynikiem średnie wykształcenie w Instytucie Maryjnym Panien Szlacheckich w Białymstoku. Dalszą naukę podjęła w latach 1892-1894 we Francji pod opieką Izabeli, hrabiny Działyńskiej – córki księcia Adama Jerzego Czartoryskiego – prowadzącej po księżnej Annie Instytut Panien Polskich Hotelu Lambert w Paryżu. Dojrzewała w środowisku konserwatywnym, które pod egidą książęcą stworzyło wiele instytucji naukowych, oświatowych i charytatywnych. Otrzymała dyplom z odznaczeniem i rekomendacją do prowadzenia nauczania.
Zwyczajem francuskim egzamin dojrzałości złożyła na Sorbonie. W latach 1893-1895 studiowała sześć semestrów na Wydziale Filozoficznym. Za pracę z dziedziny geografii uzyskała „Mention de geographie a la Sorbone”. Równocześnie studiowała w paryskim archidiecezjalnym Instytucie Religijnym, gdzie w roku 1894 otrzymała z rąk kardynała Richarda „Diplom avec mention honorable”. Poziom wykształcenia i zdobyte kwalifikacje pedagogiczne potwierdzone zostały w niepodległej Polsce dyplomem wydanym w roku 1924 przez Bolesława Miklaszewskiego, Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w rządzie Władysława Grabskiego.
W roku 1896 wyszła za mąż za Seweryna Rościszewskiego, właściciela majątku Niedróż koło Drobina. Pod zaborem rosyjskim podjęła pierwsze działania oświatowe i społeczne. Z ramienia Polskiej Macierzy Szkolnej prowadziła, a następnie wizytowała tajne nauczanie w szkołach wiejskich. Walcząc z narzucanymi przez wojsko melodiami rosyjskimi była inicjatorką i dyrygentką chórów młodzieży wiejskiej, propagując polskie pieśni narodowe. W Koziebrodach utworzyła i zarządzała Spółdzielnią Kobiet Wiejskich „Jedność” oraz Kółkiem Gospodyń Wiejskich. W Drobinie założyła i prowadziła pierwszą „Łaźnię Ludową”. Zainicjowała działalność i przewodniczyła Kołu Ziemianek Polskich.
Karierę zawodową i życiową związała następnie z Płockiem, gdzie w roku 1908 została przełożoną żeńskiej szkoły średniej, założonej przez ks. Ignacego Lasockiego. Realizowała program tajnego nauczania i historię pedagogiki. Wysoki poziom szkoły umożliwił w roku 1912 uzyskanie dla absolwentek prawa wstępu na szwajcarskie uczelnie w Genewie, Lozannie i Fryburgu. Równocześnie współdziałając z Zarządem Stowarzyszenia Szkoły nabyła i adaptowała trzy budynki, tworzące odtąd nowy gmach szkoły u zbiegu ulic Kolegialnej i Misjonarskiej.
Doświadczenia pedagogiczne publikowała na łamach „Głosu Płockiego” (1908-1913), w „Wiązance literackiej ziemi płockiej” (1913). Zredagowała wraz z ks. Ignacym Lasockim wydawnictwo „Siedmioklasowa szkoła polska, żeńska, udziałowa w Płocku” (1912).
W 1920 roku szkoła przekazana została odrodzonemu państwu polskiemu, stając się trzecim w Płocku, a pierwszym dla dziewcząt Państwowym Gimnazjum Żeńskim im. Hetmanowej Reginy Żółkiewskiej, w którym Marcelina Rościszewska została dyrektorem. Uformowała świetne grono wybitnych profesorów, wśród których byli m.in. Aleksander i Maria Macieszowie, Stefan i Halina Rutscy, Maria Gąsecka, Bolesław Jędrzejewski, Henryk Pniewski, Aleksander Różycki. Rozbudowała do 4000 woluminów bibliotekę, wyposażyła gabinety fizyko-chemiczny, przyrodniczy, lekarski, stomatologiczny. Wystawiała sztuki Moliera i Schillera, organizowała koncerty muzyki Mendelssohna i Schuberta. Wprowadziła spotkania literackie w języku francuskim i niemieckim.
Z pomocą oficerów 4 Pułku Strzelców Konnych organizowała kursy jazdy konnej, strzelectwa, łucznictwa, także wioślarskie. Odbywała wycieczki szkolne do Krakowa, Wilna, Gdańska, Kopenhagi. Inspirowała środowiska pozaszkolne, będąc czynnym członkiem Towarzystwa Naukowego Płockiego, Towarzystwa Muzycznego, Delegacji Pracy Kobiet przy Okręgowym Towarzystwie Rolniczym Płockim, pracując w Kole Przyjaciół Harcerzy i Komitecie Wychowania Fizycznego, a także pełniąc funkcję kuratora Domu Inwalidów. W latach 1918-1933 przewodniczyła Kołu Dyrektorów Okręgu Płockiego. Jubileusz 25-lecia pracy pedagogicznej i kierowniczej, obchodzony 15 czerwca 1933 roku, połączyła z odejściem na emeryturę. W uroczystościach pożegnalnych udział wziął arcybiskup Antoni Julian Nowowiejski, biskup Leon Wetmański oraz władze szkolne, administracyjne i wojskowe.
Marcelina Rościszewska położyła duże zasługi w dziele odbudowy państwa i obrony niepodległości ojczyzny. W latach I wojny światowej stworzyła w Płocku Towarzystwo Pomocy Internowanym Legionistom w Szczypiornie i Łomży. W dobie plebiscytów organizowała Komitet Śląski i Warmiński. Otrzymała odznakę honorową za wytrwałą pracę przy organizacji 3 szwadronu 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich, a także odznakę honorową 6 Pułku Piechoty Legionów za opiekę nad nim po przybyciu do Płocka w 1918 roku, kiedy została matką chrzestną chorągwi pułkowej.
Była komendantką Komitetu Obrony Lwowa, dokąd wysłała z Płocka osiem wagonów darów. Wzięła udział w obronie Lwowa na przełomie 1918/1919 roku. W marcu dowódca Armii „Wschód” nadał jej za działalność i wierną służbę dyplom „Obrońcom Kresów Wschodnich 1919” i odznakę honorową „Orlęta”. Od dyrektora Archiwum Państwowego we Lwowie i prezesa Komisji Naukowej Towarzystwa Badania Historii i Obrony Lwowa otrzymała w 1931 roku podziękowania za przekazane materiały historyczne. W roku swego jubileuszu przyjęła odznaki honorowe 4 Pułku Strzelców Konnych im. Ziemi Łęczyckiej w Płocku oraz Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny.
Marcelina Rościszewska szczególną rolę odegrała w okresie inwazji na Polskę leninowskiej Rosji sowieckiej. Przewodnicząc Służbie Narodowej Kobiet Polskich doprowadziła do powstania w ziemi płockiej 10 oddziałów, liczących łącznie 1200 członkiń. Wzięła czynny udział w obronie Płocka w dniach 18-19 sierpnia 1920 roku. W gmachu szkoły zorganizowała pomoc dla walczących, szpital, punkt żywieniowy i opatrunkowy, roznosiła broń i amunicję, doprowadzała walczących do wyznaczonych barykad.
Jej zasługi wojenne uhonorował Naczelnik Państwa Polskiego Marszałek Józef Piłsudski, osobiście wręczając Krzyż Walecznych podczas swego pobytu w Płocku 10 kwietnia 1921 roku. Dnia 8 marca 1929 roku dowódca Okręgu Korpusu I Warszawa gen. Kazimierz Jacynik nadał jej Medal Pamiątkowy Za Wojnę 1918-1921, a kurator Okręgu Szkolnego Warszawskiego przyznał 10 lipca 1929 roku Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Prezydent Ignacy Mościcki rozporządzeniem z 16 marca 1937 roku udekorował ją Medalem Niepodległości.
W roku 1935 przeniosła się do syna Lecha do Krakowa, gdzie w okresie okupacji niemieckiej służyła pomocą potrzebującym. Po latach syn wraz z żoną Janiną otrzymali decyzją Instytutu „Yad Vashem” w Jerozolimie medal „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”. W 1945 roku zamieszkała w Szańcu. Prowadziła dom otwarty, goszcząc m.in. Witolda Lutosławskiego, Konrada Górskiego, Stanisława Pigonia i Wojciecha Truszkowskiego. Zmarła 4 kwietnia 1949 roku i pochowana została na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Jej postać i dzieło dostrzegali w opracowaniach ks. Ignacy Lasocki, Adam Grzymała Siedlecki, Franciszek Wybult, Tadeusz Świecki, abp Antoni Julian Nowowiejski, Stanisław Łoza, Michał Marian Grzybowski, Wanda i Tadeusz Chrostowscy, Leonard Grochowski, Jerzy Stefański. Na fresku „Kazanie Chrystusa Pana na ziemi”, namalowanym przez Władysława Drapiewskiego w nawie głównej Katedry w 1916 roku, artysta umieścił Marcelinę Rościszewską w grupie słuchających Chrystusa wybitnych płocczan. Portret olejny stworzył Jerzy Mazuś. Akt wręczenia Krzyża Walecznych przez Naczelnika Państwa Polskiego Marszałka Józefa Piłsudskiego zidentyfikował Marek Mroczkowski w słynnym filmie dokumentalnym „Sztandar Wolności”, opracowanym przez Ryszarda Ordyńskiego w wytwórni Falanga w 1935 roku.
Staraniem dyrektora liceum płockiego Małgorzaty Mroczkowskiej oraz wychowanki gimnazjum żeńskiego Wandy Chrostowskiej dnia 14 października 1992 roku odbył się pierwszy w historii zjazd absolwentek przedwojennego gimnazjum, a I Prywatne Liceum Ogólnokształcące otrzymało na podstawie zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej imię Marceliny Rościszewskiej. Do narodowych i patriotycznych obowiązków należy pamięć i szacunek dla Polaków, którzy wnieśli trwały wkład w myśl niepodległościową i społeczną, oświatę i wychowanie pokoleń. Do nich należy patronka płockiego liceum, zasłużony pedagog, krzewiciel wiedzy i idei wychowawczej młodzieży Płocka czasów II Rzeczypospolitej.