W Olsztynie odbył się XVIII Powszechny Zjazd Historyków Polskich, zorganizowany pod patronatem honorowym Prezydenta RP prof. dr. hab. Lecha Kaczyńskiego przez Polskie Towarzystwo Historyczne. W Komitecie Honorowym zasiedli m.in. marszałkowie Sejmu i Senatu, ministrowie edukacji narodowej, kultury i dziedzictwa narodowego, nauki i szkolnictwa wyższego. Przybyło około 1400 historyków z kraju, w tym tak wybitni uczeni jak m.in. profesorowie Jacek Staszewski, Sławomir Kalembka, Janusz Małłek, Henryk Samsonowicz, Janusz Tazbir, Andrzej Ajnenkiel, Tomasz Jasiński, Tomasz Schramm, Andrzej Chwalba, Wojciech Wrzesiński, Andrzej Rachuba, Jerzy Eisler, Andrzej Paczkowski oraz goście z wielu krajów Europy, m.in. z Austrii, Białorusi, Czech, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Litwy, Niemiec, Rosji, Serbii, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainy, Węgier, Wielkiej Brytanii, a także z Kanady, Chin.
Program XVIII POwszechnego Zjazdu Historyków Polskich
Uczestnikami Zjazdu byli również Marek Mroczkowski – nauczyciel historii I Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego im. Marceliny Rościszewskiej, I Prywatnego Liceum Plastycznego, Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Jagiełły w Płocku i członek Towarzystwa Miłośników Historii – Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Warszawie oraz Małgorzata Mroczkowska – nauczyciel historii, Dyrektor I Prywatnego LO im. Marceliny Rościszewskiej i I Prywatnego Liceum Plastycznego w Płocku. W rozmowie z Prezydentem RP wyrazili słowa uznania dla polityki historycznej, konsekwentnie realizowanej przez Lecha Kaczyńskiego, zarówno wtedy, gdy jako Prezydent Warszawy tworzył Muzeum Powstania Warszawskiego, jak i obecnie, gdy jest Głową Państwa Polskiego. Goście z Płocka rozmawiali również z prof. dr. hab. Januszem Małłkiem, który otrzymał podczas inauguracji Zjazdu doktorat honoris causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, a przed laty był kierownikiem ich seminarium magisterskiego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Tradycja zjazdów sięga 1880 roku, kiedy z inicjatywy Akademii Umiejętności w Krakowie zorganizowano po raz pierwszy spotkanie historyków polskich w 400. rocznicę śmierci ks. kan. Jana Długosza. Po dziesięciu latach odbył się we Lwowie II Zjazd poświęcony zagadnieniom metodycznym i wydawniczym. Organizatorem było już wtedy Polskie Towarzystwo Historyczne – powszechna organizacja historyków polskich, skupiająca zarówno zawodowych historyków, jak i miłośników historii, utworzona w 1886 roku we Lwowie z inicjatywy profesora Ksawerego Liskego. Od tego czasu PTH co 5 lat organizuje powszechne zjazdy historyków polskich, jest też organizatorem olimpiad i konkursów historycznych (1974). Popularyzuje historię powszechną, dzieje Polski i poszczególnych miast oraz regionów. PTH posiada 46 oddziałów i 16 kół terenowych, 8 komisji i ponad 3 tysiące członków. Od 2005 roku ma status organizacji pożytku publicznego
Gospodarzem XVIII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich był Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. W intencji uczestników Zjazdu w kościele akademickim pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu Mszę św. odprawił pierwszy metropolita warmiński arcybiskup senior ks. dr Edmund Piszcz. Jak podały „Wiadomości Uniwersyteckie UWM”, 17 września to był szczególny dzień dla naszej uczelni, bo odbyły się trzy ważne wydarzenia: wręczenie tytułu doktora honoris causa prof. Januszowi Małłkowi, uroczyste otwarcie Alei Ofiar Katyńskich oraz otwarcie XVIII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. I co ważne: w dwóch uroczystościach wzięła udział najważniejsza osoba w państwie: Prezydent RP Lech Kaczyński.
Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego prof. dr hab. Józef Górniewicz witając Prezydenta RP i wszystkich gości opowiedział, jak doszło do utworzenia Alei Ofiar Katyńskich na olsztyńskiej Górce Kortowskiej. Przypomniał, że w Kortowie także miał miejsce jeden z aktów komunistycznego ludobójstwa: Żołnierze Armii Czerwonej w 1945 roku wymordowali tu kilkaset bezbronnych osób – pacjentów i personel dawnego szpitala psychiatrycznego. O nich też uczelnia pamięta. Tworząc Aleję Ofiar Katyńskich na terenie uniwersytetu chcemy naszym studentom przypominać o naszej historii. Dziekan Wydziału Humanistycznego prof. dr hab. Norbert Kasparek dodał: Kiedyś na masowych grobach polskich oficerów Rosjanie posadzili drzewa, by zatrzeć ślady zbrodni. Nasze dęby mają być symbolem pamięci.
Wzdłuż alei zostało posadzonych 26 dębów, po jednym dla każdego zamordowanego przez NKWD w Katyniu oficera, którego rodzina związana jest z Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim i mieszka w Olsztynie. 27 drzewko posadził Prezydent RP. Na środku stanął też głaz z tablicą i nazwiskami oficerów polskich, ofiar komunistycznej zbrodni ludobójstwa.
Prezydent RP prof. dr hab. Lech Kaczyński, otwierając Aleję Ofiar Katyńskich, jak się powszechnie spodziewano nawiązał do daty 17 września 1939 roku: To znakomity dzień, żeby odsłonić tego rodzaju pamiątkę. Równo 70 lat temu na tereny II Rzeczpospolitej wkroczyła armia [….]. To była agresja, która w rezultacie skróciła opór w walce z hitlerowskim najeźdźcą i zmieniła ówczesną mapę Europy, bo była wynikiem układu między Ribbentropem a Mołotowem. Pod tą nazwą przeszła do historii, jednak wiemy, że w istocie był to układ między Hitlerem a Stalinem. [….] Stalin 5 marca 1940 roku podjął decyzję o pozbawieniu życia około 30 tysięcy ludzi. Czy można ją nazwać inaczej niż ludobójstwem? Śmiem twierdzić, że nie. I nie będę się tutaj wdawał w tej chwili w dyskusję o definicji. Czyj interes spowodował, że i u nas termin “ludobójstwo” zawężono? Było 30 tysięcy ludzi i bez sądu, bez konkretnych zarzutów, postanowiono ich zabić. Dla Polski Katyń znaczy więcej niż utrata 30 tysięcy ludzi. To utrata znacznej części polskiej inteligencji. Na ogół młodych ludzi. To utrata żywotnych sił, potrzebnych w czasie tej wojny i pokoju. Musimy czcić ich pamięć nie dlatego, że lubimy być ofiarami. Polacy nie powinni lubić tej roli. Powinniśmy czcić ich pamięć, bo padli ofiarą niewyobrażalnej zbrodni. Bardzo się cieszę, że Uniwersytet Warmińsko-Mazurski podjął się roli upamiętnienia ich i cieszę się, że mogę brać udział w tej uroczystości.
Otwarcie Alei Ofiar Katyńskich nie było tego dnia jedynym ważnym wydarzeniem. Wcześniej najwyższą godność akademicką – tytuł doktora honoris causa, odebrał z rąk Rektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego prof. dr. hab. Józefa Górniewicza prof. dr hab. Janusz Małłek, syn nauczyciela, folklorysty, twórcy Związku Mazurów Karola Małłka. Prof. Janusz Małłek, wieloletni Dziekan Wydziału Historycznego i Prorektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu to pierwszy Mazur uhonorowany tak wysoko przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. Laudację wygłosił promotor ks. prof. dr hab. Alojzy Szorc, mówiąc m.in.: Uniwersytet honorując profesora Małłka doktoratem honoris causa pragnie uczcić jego wkład w rozwój nauki historycznej. Profesor Małłek badał historię Prus Książęcych i Królewskich. Jako pierwszy z historyków polskich wskazywał na ich łączność i miejsce w Rzeczypospolitej. On także mobilizował badaczy polskich i niemieckich do zgodnej pracy naukowej. Sam często pisał recenzje prac historyków niemieckich, którzy po wojnie pisali o Prusach i Warmii. Prof. dr hab. Janusz Małłek podkreślił m.in.: Pragnę gorąco podziękować za to najwyższe wyróżnienie, jakie może przyznać uniwersytet. Ten doktorat ma to dla mnie szczególne znaczenie, bowiem ze względu na moje mazurskie korzenie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski jest mi bliski. To wyróżnienie jest wyróżnieniem dla całego ludu mazurskiego, ludzi stąd, którzy czuli się Polakami. Jak tradycja akademicka nakazuje, odwdzięczył się władzom uczelni ofiarowując Bibliotece Uniwersyteckiej 50-tomową edycję materiałów do badań historii Zakonu Krzyżackiego.
Następnie Prezydent RP prof. dr hab. Lech Kaczyński przybył do Hali Widowiskowo-Sportowej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, by uroczyście zainaugurować XVIII Powszechny Zjazd Historyków Polskich, który odbywał się pod hasłem “Powrót do źródeł”. W ten szczególny dzień, w 70. rocznicę napaści Związku Sowieckiego na Polskę Lech Kaczyński przedstawił swoje pojmowanie historii i jej roli w edukacji: Historia jest elementem tożsamości. Niektóre narody, chcąc mieć poczucie swojej tożsamości tworzą coś na kształt mitu. Trzeba pamiętać, że każdy naród ma historię szczególną i poprzez nią jest definiowany, tworząc wspólnotę pokoleń. Prezydent RP mówił także o polityce historycznej, zaangażowanej w bieżące wydarzenia polityczne. Nawiązał także do niedawnych obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, przestrzegając, że niektóre idee w sporze historycznym są ciągle żywe. W naszym kraju wiedza o historii jest potoczna, ograniczona. W ramach rozbudowy szkolnictwa zwracałbym więcej uwagi na historię. Taki miałbym postulat – mówił zwracając się do Katarzyny Hall, Minister Edukacji Narodowej. – Taka jest potrzeba szczególna w Unii Europejskiej i NATO. Tam się własnej historii nie zapomina.
Bibliografia selektywna
Goście zjazdu historyków, „Gazeta Olsztyńska”, 16 września 2009.
Janusz Małłek, Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2009.
Janusz Małłek, Moje Prusy, moje Mazury. Szkice z dziejów Prus Książęcych, Królewca i Mazur, Moja Biblioteka Mazurska nr 15, wyd. Oficyna Retman w dniach Zjazdu Polskiego Towarzystwa Historycznego w Olsztynie w związku z nadaniem Profesorowi Januszowi Małłkowi przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski tytułu doktora honoris causa, Dąbrówno 2009.
Małgorzata Hołubowska, Doktorat honoris causa dla Mazura, „E-Gazeta Uniwersytecka”, 18 września 2009.
Marcin Wojciechowski, Dęby ku czci zabitym wyrosły na Kortowie, „Gazeta Wyborcza Olsztyn”, 18 września 2009.
Olsztyn: Lech Kaczyński otworzył Aleję Ofiar Katyńskich, „Gazeta Olsztyńska”, 17 września 2009.
Prof. Małłek doktorem honoris causa UWM, „Gazeta Wyborcza Toruń”, 16 września 2009.
„Wiadomości Uniwersyteckie UWM”, Nr 10 (122), październik 2009.
Zbiory prywatne Marka i Małgorzaty Mroczkowskich.
http://www.pth.net.pl/
http://www.pth.olsztyn.pl/zjazd/
http://gazetaolsztynska.wm.pl/Goscie-zjazdu-historykow,78715
http://gazetaolsztynska.wm.pl/Olsztyn:-Lech-Kaczynski-otworzyl-Aleje-Ofiar-Katynskich,78734
http://gazetaolsztynska.wm.pl/Olsztyn:-Lech-Kaczynski-otworzyl-Aleje-Ofiar-Katynskich,78734?more=2
http://olsztyn.gazeta.pl/olsztyn/1,48726,7052158,Deby_ku_czci_zabitym_wyrosly_w_Kortowie.html
http://torun.gazeta.pl/torun/1,48723,7040168,Prof__Mallek_doktorem_honoris_causa_UWM.html
http://uwm.edu.pl/egu/news/7/czytaj/130/doktorat-honoris-causa-dla-mazura.html
http://www.mojabibliotekamazurska.pl/mallek_od_wydawcy.html