Teoria ekspresji – obok teorii reprezentacji, w sposób istotny wyraża komunikacyjną rolę sztuki, co też nasi uczniowie bardzo dobrze dostrzegają i doceniają w swojej twórczości.
Komunikacyjną rolę sztuki wyjaśniają dwie najważniejsze teorie twórczości artystycznej: teoria reprezentacji, w której obrębie komunikowane są idee i myśli oraz teoria ekspresji, w której przekazywane są emocje artysty. Dzieło ekspresyjne domaga się od widza rozumienia i oceny. Teoria ekspresji opiera się na twierdzeniu, że przedmiotem komunikowania w sztuce są ludzkie emocje łączące się z codziennym życiem afektywnym (radość, strach, smutek, nadzieja). Równocześnie emocje stanowią odpowiedź na wartość czysto formalną i artystyczną dzieła sztuki, zatem ich źródło tkwi bezpośrednio w postrzeganiu sztuki.
Ekspresja w dziele sztuki może występować w różnej formie w zależności od epoki i rodzaju dzieła: kompozycja ekspresyjna (napięcia w obrazie są silne i oddziałują na emocje widza), tematyka sceny przedstawionej w danym dziele sztuki (tragiczna, komediowa, satyryczna, historyczna i in.), techniki twórcze stosowane w dziele (sposób kładzenia farby, opracowania materiału rzeźbiarskiego), materiały elewacyjne, rozwiązania konstrukcyjne i kompozycje brył architektonicznych.
W analizie dzieła sztuki i architektury należy zwrócić uwagę na następujące kategorie pojęć: nastrój obrazu (radosny, sielankowy, dramatyczny, pełen grozy, podniosły, melancholijny, kameralny itp.), nastrój rzeźby (dramatyzm, patos, radość, spokój, melancholia, dostojeństwo), emocje postaci i sposób ich wyrażania (mimika, gesty, kontakt fizyczny i wzrokowy, postawa sylwetek, relacje interpersonalne), kontakt emocjonalny między postaciami (interakcje i jakiego są rodzaju, stopień indywidualizacji postaci, stosunek artysty do świata przedstawionego (idealizacja, hierarchizacja, deformacja, brutalizacja, realizm, hiperrealizm, naturalizm, impresyjność, antykizacja, dekoracyjność, kreacjonizm), stosunek architekta do użytkownika i otaczającej przestrzeni (użyteczność i funkcjonalność, ergonomia projektu mieszkalnego lub użyteczności publicznej, wentylacja, oświetlenie naturalne, okna, balkony, loggie i tarasy otwierające ekspozycje i kierunki perspektyw oraz możliwości kontemplacji krajobrazu – ogród, park).
Wśród podstawowych środków formalnych, będących nośnikami ekspresji dzieła, obok na przykład linii, barwy, światła, jest faktura – określa sposób kształtowania przez artystę powierzchni dzieła malarskiego, graficznego lub rzeźbiarskiego, a w architekturze sposób kształtowania powierzchni muru.
W przypadku dzieł malarskich w analizie faktury bierze się pod uwagę: określenie wyrazistości duktu (dotknięcia) pędzla lub stwierdzenia, że obraz gładko malowany, występowanie faktury impastowej (nałożenie farby pędzlem lub szpachlą o wyrazistej wypukłości), prześwitujące podobrazie lub zastosowany laserunek, staranne wykończenie obrazu (akademickie fini).
W przypadku dzieł architektury bierze się pod uwagę sposób kształtowania powierzchni muru i rodzaj zastosowanych materiałów elewacyjnych: boniowanie, rustyka, sztukateria, sgrafitto, drewno, szkło, cegła klinkierowa, beton architektoniczny, stal Cor-ten, zielona elewacja.
W zadaniu domowym należało wybrać z projektów Pracowni Beton House Design & Architecture najbardziej charakterystyczny obiekt, a następnie określić stosunek architekta do użytkownika i otaczającej przestrzeni. Kolejnym zadaniem była identyfikacja materiału elewacji i wyjaśnienie, do jakich idei nawiązuje projekt fasady Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku?
Ostatnie dwa zadania wymagały dokonania wyboru i opisu przykładów dzieł malarskich pełnych grozy, melancholijnych, fakturą ukazujących tworzenie impastem i akademickim fini, a w rzeźbie prac idealizujących i antykizujących.
